بررسی اصولی روابط زناشوئی
آموزش مسائل زناشوئی و مسائل مربوطه به آنبررسی اصولی روابط زناشوئی
آموزش مسائل زناشوئی و مسائل مربوطه به آنسیاه زخم ( Anthrax ) ، ” شاربن “
سیاه زخم
تعریف بیماری:
سیاه زخم‌یک بیماری عفونی و قابل انتقال بین‌انسان و حیوان می‌باشد. مخزن این‌بیماری در دام (عمدتا گوسفند، بز وگاو) بوده و با مرگ و میر بالا و سریعی‌همراه است. انسان به صورت اتفاقی درصورتی که در معرض تماس با دام‌آلوده، پوست، پشم و فرآورده‌های آن‌قرار گیرد یا از گوشت آلوده استفاده‌نماید و یا در هوای آلوده به اسپور(هاگ) تنفس نماید به بیماری مبتلامی‌شود.
بیماری سیاه زخم یک بیماری عفونی حاداست که توسط باسیلوس آنتراسیس ایجاد می شود. شیوع این بیماری در عموم حیوانات وحشی و اهلی مانند گاو، گوسفند، بز، شتر و گوشتخواران اتفاق می افتد. بیماری می تواند به انسانهایی که با حیوانات آلوده و یا بافت آلوده حیوانی سروکار دارند، سرایت کند. میکروب این بیماری می تواند به عنوان سلاح بیولوژیک مورد استفاده قرار گیرد و تولید آن نسبتاً آسان است ، لذا در حال حاضر از اهمیت خاصی برخوردار شده است .
پخش گسترده پاکتهای حاوی عامل این بیماری در آمریکا نگرانی هایی را در کل دنیا به وجود آورده است . گفتنی است بیماری سیاه زخم عموماً در مناطق کشاورزی و در بین حیوانات شیوع می یابد. انسان نیز در تماس با حیوان آلوده و یا محصولات به دست آمده از حیوان آلوده ، به بیماری مبتلا می شود. کارگرانی که با حیوان مرده و یا محصولات به دست آمده از حیوان مبتلا سروکار دارند، احتمال ابتلا به سیاه زخم برای آنها زیاد است این گونه آلودگی به سیاه زخم صنعتی مشهور است . انتقال بیماری سیاه زخم به سه شکل پوستی ، تنفسی و گوارشی است .
اسپور این باکتری قادر است سالها در خاک باقی مانده و حیوانات را از این طریق آلوده کند. انسان در تماس با این حیوانات آلوده شده و بیمار می شود. همچنین از طریق خوردن گوشتهای آلوده نیز به فرم گوارشی بیماری مبتلا می گردد. چنانچه اسپور این بیماری از طریق هوا وارد مجاری تنفسی شود، فرم تنفسی سیاه زخم ایجاد می شود.
تاریخچه:
در آثار باقیمانده از مصر باستان به‌این بیماری اشاره شده است
ونشانه‌های بالینی سیاه زخم را ازسالهای بسیار قدیم می‌شناخته‌اند.
«داوین» میکروب این بیماری رادر سال ۱۸۴۹ میلادی برای
نخستین‌بار از خون گوسفندی که از سیاه‌زخم‌تلف شده بود بدست آورد.
در ســال ۱۸۷۷ میـــلادی«رابرت کخ» نیز توانست آن را کشت‌دهد.
عامل بیماری:
عامل این بیماری نوعی باکتری به‌نام «باسیلوس آنتراسیس»
می‌باشد.هاگ باکتری بر اثر جوشاندن در مدت۱۰ دقیقه کشته میشود.
عامل بیماری قادر است که سالها(حتی تا بیست سال) در خاک
وفرآورده‌های دامی زنده بماند که این‌خاصیت، عامل مهمی در انتشار
بیماری‌به حساب می‌آید.
شکل و خصوصیات باکتری:
باکتری میله‌ای شکل
و غیرمتحرک و دارای کپسول بوده و هوازی ـ بی‌هوازی اختیاری است از خصوصیات
مهم این جنس یعنی باسیلوس‌ها و این باکتری، تولید هاگ یا اسپور (Spore)
است به همین دلیل، مقاومت محیطی زیادی دارند و اکثرا در آب هوا و بخصوص
خاک حضور دارند.
مقاومت باکتری:
فرم رویشی و جوانه‌زده‌ی باکتری، مقاومتی همانند مقاومت سایر باکتری‌های بدون هاگ دارد یعنی حساس است و در گرمای ۶۰ درجه و مواد ضدعفونی کننده‌ی عادی، بزودی از بین می‌رود ولی هاگ یا اسپور آن سالها در شرایط عادی باقی می‌ماند و پس از این مدت اگر در شرایط مناسب قرار گیرد به فرم رویشی تبدیل میشود. گزارش های مختلفی از دوام هاگ این باکتری وجود دارد بطوریکه بقای آن را در طبیعت تا ۶۰ سال گزارش کرده‌اند.
عواملی که باعث هاگ‌گذاری، تبدیل هاگ به فرم رویشی و تبدیل فرم رویشی به هاگ میشود، موجب بقای باکتری است که در این مورد می توان به وجود زمین‌های قلیائی و حاوی آهک و مقداری ازت در اثر نباتات گندیده (که این مناطق به مناطق گرمخانه‌ای موسوم هستند) و همچنین فصول بارانی و خشکسالیهای پی در پی و گرمای بیش از ۱۵ درجه اشاره کرد که تناوب تبدیل هاگ به فرم رویشی و بالعکس را تامین می کند (این تبدیلات بطور استثناء در هاگ این باکتری وجود دارد یعنی با مساعد شدن شرایط به فرم رویشی تبدیل میشود و با نامساعد شدن شرایط، مجددا به شکل هاگ برمی‌گردد).
اسپور باکتری در
دمای ۱۲۰ درجه سانتیگراد در تحت فشار در اتوکلاو به مدت ۱۵ دقیقه از بین
می‌رود. عوامل دیگری که در از بین بردن هاگ این باکتری موثر است: گرمای
خشک ۱۴۰ درجه به مدت بیش از ۳ ساعت، محلول ۱۰% فرمالین در دمای ۴۰ درجه به
مدت ۱۵ دقیقه( اما در دمای کمتر مدت زمان بیشتری مورد نیاز است)، محلول ۵%
سود سوزآور. اما نور آفتاب و گندیدن لاشه بر هاگ باکتری اثر کمی دارد.
حساسیت:
در دام ها در شرایط طبیعی، تمام علفخواران نسبت به این بیماری حساسیت زیادی دارند. نشخوارکنندگان بویژه گوسفند، گاو و بز بسیار حساس می‌باشند و در صورت ابتلا بیماری بیشتر به شکل فوق حاد بوده و تلف می‌شوند. حساسیت دام‌های تک‌سمی نیز زیاد است اما از نظر حساسیت بعد از نشخوارکنندگان قرار دارند.
گوشتخواران حساسیت
کمی دارند و بطور استثناء ممکن است مبتلا شوند. پرندگان به این بیماری
مقاومت دارند به استثنای شترمرغ که حساس است. نژاد در حساسیت دامها موثر
است بطوریکه گوسفندان آفریقا نسبت به سایر نژادها مقاومت بیشتری به شاربن
دارند همچنین حیوانات مسن بدلیل ایمنی اکتسابی و تدریجی بیش از حیوانات
جوان مقاومت دارند.
انسان به بیماری شاربن حساس بوده و با تماس با حیوانات مبتلا و یا فراورده‌های آلوده به این بیماری مبتلا میشود.
راه انتقال و انتشار باکتری و بیماری:
بیماری شاربن در انسان در نتیجه تماس مستقیم با حیوانات بیمار و یا فرآورده‌های حیوانات مثل پوست، مو و پشم ایجاد میشود بنابراین دامپزشکان، دامداران، میکروب شناسان، کشاورزان، چوپانان، کارگران کشتارگاه‌ها و کارگرانی که در صنایع پوست و پشم کار می‌کنند بیشتر در معرض ابتلاء به این بیماری هستند.
در حیوانات میکروب شاربن بطور مستقیم از حیوان آلوده به حیوان سالم منتقل نمی‌شود بلکه میکروب در بافت‌های حیوانات مبتلا وجود داشته و کمی قبل از مرگ از راه ترشحات مختلف به خارج دفع میشود. همچنین اگر لاشه حیوانات تلف شده کالبدگشایی شود و یا در دسترس پرندگان و یا حیوانات شکاری قرار گیرد، ممکن است بطور وسیع و خطرناکی میکروب را در خاک پراکنده کند.
بنابراین انتشار میکروب در یک منطقه ممکن است بوسیله‌ی جریان آب، حشرات، سگ‌ها و سایر گوشتخواران، پرندگان وحشی و یا مدفوع دام‌های مبتلا تامین شود. ورود عفونت به یک منطقه غیرآلوده همواره بوسیله مواد آلوده حیوانی مانند پودر استخوان، کود، پوست، روده، پشم و مواد کنسانتره و یا علوفه آلوده صورت می‌گیرد.
میکروب شاربن در
انسان و حیوان ممکن است از راه خراش‌های پوستی، راه گوارشی و یا از طریق
تنفس ایجاد آلودگی نماید. گرچه در بیشتر مواقع طرز ایجاد آلودگی به درستی
معلوم نیست اما غالبا تصور میشود که دامها در نتیجه خوردن غذاها و یا
آب‌های آلوده مبتلا می‌شوند و در انسان میکروب بیشتر از راه خراش‌های
پوستی وارد بدن میشود ولی ندرتا ممکن است از راه مخاط دستگاه تنفس و یا
گوارش افراد را مبتلا کند. بنابراین بسته به راه ورود میکروب سه نوع شاربن
ایجاد میشود: شاربن پوستی، شاربن تنفسی و شاربن گوارشی.
بیماریزایی:
باسیلوس آنتراسیس از طریق تولید سم یا زهرابه به میزبان حمله می‌کند. بطور دقیقتر، بیماریزایی باسیلوس آنتراسیس به دو عامل مربوط است: کپسول و زهرابه. به این ترتیب که کپسول، باکتری را در برابر بیگانه خوارها و فاگوسیت‌ها و سایر عوامل دفاع غیرآختصاصی بدن محافظت می‌کند و زهرابه یا توکسین که از سه جزء مهم پروتئینی تشکیل شده است.
بیماری در انسان به شکل‌شدیدتری ایجاد گردیده و مرگ ناشی‌از آن غیر معمول نیست. در انسان‌بیماری به سه شکل اصلی مشاهده‌می‌گردد (که بستگی به چگونگی ورودباسیل و جایگزینی آن دارد):
۱ - شاربن جلدی (سیاه زخم):
حدود ۹۵ تا ۹۸ درصد از مواردبیماری انسان را شامل
می‌گردد.باکتری از طریق بریدگی یا خراش درپوست وارد میشود (در پوست
سالم‌قابل نفوذ نیست). در طول دوره کمون۱ تا ۷ روز (غالبا ۲ تا ۵
روز) عامل‌بیماری رشد و تکثیر نموده و توکسین(سم) تولید می‌نماید که
باعث ایجادجوش کوچک رو به پیشرفت می‌گردد.معمولا این جراحت قرمز
رنگ بوده، به‌جوش کورک مانند یا گزش حشره‌شباهت دارد و ممکن است
خارش نیزداشته باشد.
با پیشرفت بیماری جراحت اولیه‌تبدیل به تاول مملو از مایع
می‌گردد.تاولهای دیگری نیز ممکن است درنزدیک جراحت اولیه ظاهر شود.
مایع‌تاولی که در ابتدا روشن بوده به رنگ‌تیره و سیاه متمایل به
آبی در می‌آید.هنگامی که تاول پاره شود، نکروز درمرکز جراحت شروع
شده و به اسکار*سیاه تبدیل می‌گردد. جراحت معمولابدون درد می‌باشد
مگر اینکه تحت‌فشار قرار گیرد.
همزمان با تشکیل اسکار ممکن‌است علایم عمومی خفیفی شامل‌بی‌قراری و بالارفتن درجه حرارت بدن‌بروز نماید.
شایعترین محل عفونت شاربن‌جلدی، سر و ساعد است.
۱ - شاربن مننژی:
ممکن است به‌دنبال اشکال دیگر بیماری بویژه شکل‌جلدی اولیه عفونت
اتفاق افتد. این‌شکل عفونت تقریبا در ۵ درصدمبتلایان به شاربن جلدی
گزارش شده‌است. در این شکل از بیماری بدون‌توجه به درمان میزان
مرگ و میر ۱۰۰درصد است.
۲ - شاربن تنفسی:
استنشاق اسپورهای* زنده وجایگزینی آنها در آلوئل*های(بافت‌های)
ریوی منجر به ایجادشاربن تنفسی می‌گردد. اسپورها بعد ازانتقال به
غدد لنفاوی رشد کرده، تکثیرپیدا می‌کنند و توکسین تولید می‌نمایند.
توکسین و باکتری از طریق مجاری‌لنفاوی وارد جریان خون شده توکسمی‌و باکتریمی سریعا کشنده را باعث‌می‌شوند.
۳ - شاربن گوارشی : شاربن گوارشی در نتیجه مصرف‌بافت آلوده حیوانات تلف شده ازشاربن به وجود می‌آید.
علایم بیماری شاربن گوارشی به‌فاصله ۲ تا ۵ روز پس از
مصرف‌گوشت آلوده تظاهر می‌یابد. علایم اولیه‌تهوع، استفراغ، بی
اشتهایی، تب، دردشکم و گاهی اوقات اسهال خونی‌می‌باشد.سیاه زخم جلدی در پوست انسان سیاه‌زخم پوستی:معمولا
در مناطقی از پوست دست و بازو که بیشتر در معرض تماس با آلودگی هستند روی
می‌دهد (پوست صورت و گردن هم با شیوع کمتری گرفتار می‌شوند).
علائم:
ضایعه معمولا با ایجاد جوش بی‌درد در محل ورود میکروب آغاز میشود که به سرعت گسترش می‌یابد و به قرحه‌ای که اطراف آن را طاول‌های کوچک احاطه کرده‌اند منجر میشود و به نکروز قرمز تیره و سیاه رنگی تبدیل میشود (در مرکز زخم یک اثر و جاماندگی از زخم سیاه رنگ بوجود می‌آید). این ضایعه قطر ۱ تا ۳ سانتیمتری داشته و به آن پوسچول بدخیم (malignant pustule) می‌گویند. در اثر زهرابه میکروب خیز و ادم وسیع، بزرگ شدن عقده‌های لنفاوی (لنفادنوپاتی)، تب، بی‌حالی و نیز سر درد هم ممکن است دیده شود. بیماری در اکثر موارد خودبخود محدود شده و بهبودی حاصل میشود اما موارد درمان نشده می‌تواند به باکتریمی Bacteremia یا وجود باکتری در گردش خون، مننژیت و مرگ منجر شود و این تلفات در اینگونه افراد حدود ۲۰% است. این بیماری در مناطق استوایی شایع‌تر است.
سیاه‌زخم تنفسی یا ریوی:
در انسان که بیماری پشم ریسان هم خوانده میشود در اثر استنشاق اسپورها ایجاد می‌گردد که در ابتدا آثاری شبیه به سرماخوردگی دارد ولی بزودی به بیماری شدید ریوی و پنومونی تهدید کننده تبدیل میشود. میزان تلفات در این شکل بیماری حتی افرادیکه تحت درمان دقیق قرار می‌گیرند زیاد است چون زمانی به بیماری مظنون می‌شوند که جراحات قابل ترمیم نیست.
علائم:
تب، سرفه‌ی خشک، احساس ناراحتی در پشت جناغ سینه و نهایتا تنگی نفس حاد، تعریق و سیانوز. پرده جنب ریه هم درگیر میشود و پس از آن تجمع مایع خونی در فضای پلور ( فضای بین دو پرده جنب) روی می‌دهد. بیماری به سرعت پیشرفت می کند و در عرض ۲۴ تا ۳۶ ساعت شوک، افت دمای بدن و مرگ رخ می‌دهد.
سیاه‌زخم گوارشی:
در اثر مصرف گوشت آلوده ایجاد میشود.
علائم:
بصورت یک التهاب دستگاه گوارش (گاستروانتریت) حاد تظاهر می‌یابد. تب شدید، نفخ شکم، دل‌درد و همچنین استفراغ خونی و اسهال خونی هم ممکن است دیده شود و نهایتا به مرگ منجر میشود.
تشخیص:
تهیه گسترش و دیدن
باسیل‌های گرم مثبت و بزرگ که بصورت زنجیره‌ای قرار گرفته‌اند. اسپورها
معمولا در گستره‌های بدست آمده از ترشح زخم دیده نمی‌شود. آزمایشات
سرولوژی مفید نیستند.
علایم‌بیماری‌درحیوانات:
علایم این بیماری در حیوانات‌ممکن است به سرعت اتفاق
بیفتد;حیوان ممکن است دچار لرزش‌عضلانی، تنگی نفس و پرخونی
مخاطگردد و به فاصله کوتاهی این علایم باکلاپس* و سپس مرگ خاتمه
یابد.همچنین به دنبال تلف شدن حیوان‌ترشح خون از منافذ طبیعی بدن
شامل:مقعد، واژن، بینی، دهان و حتی ازچشم‌ها و گوش‌ها جاری می‌گردد.
از علل خونریزی آزادشدن‌توکسین (سم) از ارگانیسم و ممانعت ازانعقاد خون می‌باشد.
در شکل حاد بیماری ممکن است‌نشانه‌هایی تا ۴۸ ساعت قبل از
مرگ‌حیوان مشاهده گردد که شامل‌افسردگی، بی حالی و
سستی،بی‌اشتهایی، تب، تنفس عمیق و سریع،افزایش ضربان قلب،
پرخونی پرده‌های‌مخاطی و قطع نشخوار می‌باشد.
در گاو سقط جنین و کاهش مقدارشیر نیز مشاهده میشود.
شکل تحت حاد یا مزمن:
چنانچه باکتری از طریق گوارشی ومصرف مواد آلوده وارد بدن شود،شکل
تحت حاد تا مزمن اتفاق می‌افتد،در گوشتخواران وحشی و اهلی (چون‌سگ
و گربه) نیز غالبا بیماری، مشابه‌خوک تظاهر و عفونت تحت حاد تامزمن
را ایجاد می‌کند.
علایم بیماری در انسان:
علائم
بیماری بستگی به نحوه تماس انسان با عامل بیماری دارد، ولی معمولاً این
علائم در طی مدت ۷ روز ظاهر می شود: در شکل پوستی که شایعترین (در حدود ۹۵
درصد) نوع است عفونت سیاه زخم زمانی اتفاق می افتد که عامل بیماری که
معمولاً در پشم ، چرم و موی حیوان (مخصوصاً بز) آلوده وجود دارد، از طریق
زخم و یا بریدگی پوستی وارد بدن شود.
شروع عفونت های سیاه زخم شبیه گزش حشرات بوده که با خارش و برآمدگی پوست همراه است . اما طی یک تا دو روز به جراحات تاول گونه و سپس به زخم بدون درد با قطری در حدود ۱ تا ۳ سانتیمتر و با مشخصه نکروز سیاه رنگ در مرکز زخم تبدیل می شود. غدد لنفاوی در نزدیک زخم ممکن است متورم گردند. مرگ و میر پوستی ، در صورت عدم درمان ، حدود ۲۰ درصد است .
چنانچه درمان با آنتی بیوتیک مناسب انجام شود، مرگ و میر به ندرت اتفاق می افتد.
شکل تنفسی با ورود اسپور باکتری از طریق مجاری تنفسی ایجاد می شود. ورود اسپور می تواند اتفاقی (محیط های آلوده ) و یا عمدی باشد. شروع علائم معمولاً شبیه به یک سرماخوردگی است . پس از چند روز علائم پیشرفت کرده و مشکل تنفسی ایجاد شده و در فرد شوک ایجاد می شود.
فرم تنفسی معمولاً منجر به مرگ می شود. فرم گوارشی : ممکن است پس از مصرف گوشت آلوده به عامل سیاه زخم اتفاق بیفتد و علائم آن التهاب حاد دستگاه گوارش است .
علائم
اولیه شامل تهوع ، کاهش اشتها، استفراغ ، تب و به دنبال آن دردهای ناحیه
شکمی است . استفراغ همراه با خون بوده و اسهال شدید در فرد بیمار مشاهده
می شود. در فرم گوارشی میزان مرگ و میر ممکن است بین ۲۵ تا ۶۰ درصد موارد
را تشکیل دهد.
اپیدمیولوژی(همه‌گیری‌شناسی):
اساسا شاربن بیماری علف‌خواران‌بوده، و از طریق آنها در طبیعت
حفظ ونگهداری می‌گردد. شاربن از نظراپیدمیولوژی به صورت شاربن
صنعتی‌و کشاورزی مورد توجه است.
۱ - شاربن صنعتی:
در افرادشاغل در مراکز تهیه و تولیدموادحیوانی یا محصولات آنها
(که‌ممکن است در نتیجه حیوانات تلف‌شده از بیماری آلوده شده
باشند) اتفاق‌می‌افتد. متداولترین منشأ شاربن‌صنعتی پوست یا چرم و
پشم یا موی‌گوسفند و بز، پودر استخوان، خون وگوشت می‌باشد.
۲ - شاربن کشاورزی:
درافرادی که در تماس با حیوان آلوده‌هستند مانند دامدارن،
دامپزشکان،چوپانان، کارکنان آزمایشگاهها و به‌احتمال قوی کشاورزان
اتفاق می‌افتد.
پیشگیری و کنترل:
یکی از راههای پیشگیری ، استفاده از واکسن است که در ایران تنها برای دامها استفاده می شود. لازم به ذکر است واکسن نوع حیوانی نباید برای انسان مورد استفاده قرار گیرد. در حال حاضر کشور آمریکا به علت شیوع این بیماری از واکسن انسانی علیه آن استفاده می کند. در صورتی که لباس و وسایل به عامل سیاه زخم آلوده شود، باید آنها را سوزاند. سطوح آلوده را می توان با استفاده از فرمالدئید ۱۰ درصد در آب و محلول کلروپراکسید هیدروژن ۳ درصد ضدعفونی کرد. در صورت آلودگی موها و بدن ، آنها را باید با شامپو و مواد شوینده کاملاً شستشو داد. برای درمان سیاه زخم پنی سیلین ، تتراسیکلین و فلوروکونیلون (سیپرو) تجویز می شود که می بایست حداقل ۲۴ ساعت قبل از شروع سپتی سمی داده شود. درمان آنتی بیوتیکی می تواند در کاهش ضایعات فرم پوستی بیماری سیاه زخم مؤثر باشد. در سیاه زخم تنفسی پس از ظهور علائم بیماری ، درمان تقریباً بی نتیجه است . تحقیقات انجام شده نشان می دهد، درمان میمون هایی که بلافاصله یک روز پس از تماس با اسپور این باکتری آنتی بیوتیک دریافت کرده اند، موفقیت آمیز بوده است .انجام روشهای پیشگیری به‌منظور کاهش اشاعه باسیلوس‌آنتراسیس از لاشه آلوده شامل:
۱ - عدم اجرای کالبد شکافی‌حیوان تلف شده مظنون به شاربن
۲ - سوزاندن یا مدفون ساختن‌عمیق لاشه‌های مشکوک و پوشاندن آن‌با لایه‌ای از آهک زنده.
۳ - واکسیناسیون تمامی حیوانات‌حساس و جداسازی حیواناتی که علایم‌بیماری را نشان می‌دهند و درمان آنهابا آنتی‌بیوتیک. (معمولا حیوانات به‌مدت ۲۱ روز بعد از آخرین موردتلفات ناشی از شاربن قرنطینه شده وبه فاصله ۲۴ روز پس از واکسیناسیون‌با واکسنهای اسپور زنده نبایستی به‌کشتارگاه اعزام شوند).
۴ - ضدعفونی کلیه فرآورده‌های‌دامی مثل پوست، پشم و استخوان‌حیوانات مشکوک.
۵ - رعایت مسایل بهداشتی محیطکار و انجام اقدامات حفاظتی جهت‌کارگرانی که با وسایل و مواد مشکوک‌و آلوده سر و کار دارند.
۶ - رعایت اقدامات احتیاطی درکشتارگاه.
درمان:
در درمان افراد مبتلا به شاربن‌اهداف زیر مورد نظر می‌باشد:
۱ - از بین بردن باکتری در حداکثرسرعت ممکن.
۲ - خنثی ساختن توکسین باکتری
با داروهای پنی سیلین،تتراسایکلین‌ها، اریترومایسین،کلرامفنیکل به طور موفقیت‌آمیزی دردرمان شاربن مورد استفاده قرار گرفته‌است.
